De beeldende kunst van de Vikingen

‘Kunst’ is niet het eerste waaraan je denkt bij het woord ‘Vikingen’. ‘Plunderen en platbranden’ komt waarschijnlijk eerder in je op. En eerlijk is eerlijk: deze Scandinavische avonturiers hebben in een ver verleden verscheidene dorpen in de as gelegd. Toch kenden diezelfde Vikingen een hoog ontwikkelde artistieke cultuur, welke pas in de afgelopen honderd jaar de waardering heeft gekregen die het verdient.

Verloren kunst

Een van de redenen waarom de kunst van de Vikingen weinig bekendheid geniet is dat dit soort kunst vaak gemaakt werd op vergankelijke materialen. Houtsnijwerk, geverfde stoffen en tatoeages – populaire kunstvormen in die tijd – zijn na tien lange eeuwen helaas verloren gegaan. Bewerkt ivoor, gekerfde stenen en edelmetalen daarentegen, zijn beter bewaard gebleven en vormen tegenwoordig de belangrijkste bron van onze kennis over de Vikingkunst.

Knooppatronen

Geometrische vormen en knooppatronen behoren onmiskenbaar tot de kunststijl van de Vikingen. Dit soort patronen vinden we terug op onder meer sieraden, monolithische stenen en op het weinige houtsnijwerk dat wél bewaard is gebleven. De kunstwerken laten vaak prachtige, ingewikkelde patronen van lijnen en spiralen zien, waarin gestileerde dieren, monsters, runen, goden en mensen verweven zijn. Een mooi voorbeeld van deze knooppatronen staat bekend als de Urnes-stijl en is nog steeds te bewonderen op de houten kerken die gebouwd werden nadat de Vikingen tot het christendom bekeerd waren.

Sieraden

De Vikingen waren meesterlijke smeden, en de verfijnde, gedetailleerde broches, armbanden en kledingspelden kunnen stuk voor stuk als kleine kunstwerken beschouwd worden. Het goud en zilver – door handel en roof verkregen – werd indertijd verwerkt tot elegante sierobjecten met patronen van gouddraad, dierenkoppen en mythologische motieven. Ook de wapenuitrusting van de rijkere Vikingen was soms bedekt met allerlei versieringen. De reconstructies van de prachtige zwaarden en helmen die in het Zweedse Valsgärde opgegraven werden, geven een goede indruk van de weelderige siersmeedkunst van de Vikingen.

Stoffen

De weinige kunstobjecten die de tand des tijds hebben doorstaan laten zien dat de Vikingen zich ook bezighielden met het weven van stoffen, waarvan ze kleding en ronde vloerkleden maakten. Ze kleedden zich graag in textiel waarop ruiten, herhalende patronen en dierenfiguren te zien waren. De tunieken die ze droegen waren vaak langs de randen versierd met stiksels, gevlochten banden, linten of zijde. Over deze tunieken werd – als beschermende laag tegen de kou – een lange mantel gedragen, die vaak ook versierd was met motieven en sierranden. De mantel werd bij de hals dichtgemaakt met een gesmede, kunstzinnige kledingspeld.

2021-03-13